Бастауыш педагог-психолог мектебі.  Сабақ №2

 

Бастауыш педагог-психолог

мектебінің отырысындағы

«Психологиялық қолдау және қосымша

білім беру» КММ әдіскері Дукарская

Л.А.  сөйлеген сөзінің  тезистері

14 ақпан  2024  жыл

          

 «Білім беру ұйымдары педагог-психологтарының кәсіби қызметін нормативтік - құқықтық қамтамасыз ету. Білім беру процесін психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу жүйесіндегі педагог-психологтың қызметін реттейтін және қамтамасыз ететін құжаттама»

Сәлеметсіздер ме, құрметті әріптестер. Бүгін біз жас педагог-психолог мектебімізді  «Білім беру мекемелерінде педагог-психологтарының кәсіби қызметін нормативтік - құқықтық қамтамасыз ету. Білім беру процесін психологиялық-педагогикалық қолдау жүйесіндегі педагог-психологтың құжаттамасы.» тақырыбымен жалғастырамыз. 

Біздің жас педагог-психолог мектебіміз Сіздің білім беру ұйымыңыздың психологиялық қызметінің барлық мамандарымен келісе отырып, жұмыстың барлық бағыттарын қамти отырып, Сізге, жас мамандарға өз қызметін жоспарлы түрде ұйымдастыруға және іске асыруға көмектесу үшін құрылған.

Мектеп/колледждегі педагог-психологтың маңыздылығы неде екенін бәрі бірдей түсіне бермейді. Психологтың қызметі көбінесе айқын емес.

Білім беру ұйымынд педагог-психолог - бұл жеке түрде де топтық түрде де білім алушылармен психологиялық жұмыс жүргізетін маман. Басқаша айтқанда, бұл мұғалім оқушылардың жеке мәселелерін анықтап,

құрдастарымен немесе ересектермен қақтығысты жеңуге көмектеседі, ата-аналармен байланысады және

4) білім беру ұйымының басшысы бекіткен психологиялық қызметтің жылдық жұмыс жоспары, жоспардың орындалуы;

мұғалімдермен жұмыс жасай алады, оларға қиын педагогикалық мәселелерді шешуге немесе кәсіби күйзелістен арылуға көмектеседі. Алайда, бұл маманның басты назары әрқашан балаларға бағытталған. Психологтың міндеттеріне психодиагностика, психокоррекция, психоконсультация беру, психологиялық ағарту және психопрофилактика  жқмыстары кіреді.

 

Жұмысты ұйымдастыруды және білім беру ұйымының психологиялық қызметінің құжаттамасын қарастырайық.

Психологиялық қызметтің жұмысы білім беру ұйымы басшысының бұйрығына сәйкес жүзеге асырылады. Психологиялық қызметті құру туралы бұйрық оның құрамы мен қызметінің мақсатын көрсете отырып жасалады. Басшылықты директор жүзеге асырады, директордың ТЖ жөніндегі орынбасары жұмысына жетекшілік етеді.

 Психологиялық қызмет жеке немесе топтық негізде білім алушыларға, олардың ата-аналарына (немесе оларды ауыстыратын тұлғаларға) және педагог қызметкерлерге жұмыстың диагностикалық, дамытушылық, түзету және профилактикалық түрлері кешенін жүргізу үшін жекелеген бөлмеде орналасқан және қажетті жағдайлармен қамтамасыз етілген педагог-психолог кабинеті базасында жұмыс істейді. 

 

Білім беру ұйымының психологиялық қызметтің  қызметкерлері міндетті: 

- лауазымдық нұсқаулық және өз құзыреті шегінде мәселелерді қарастыру және шешім қабылдау;

- белгіленген  тәртіпте  кәсіби  шеберлігін  жетілдіру,  біліктілігін  арттыру;

- кәсіби қызмет бағыттары бойынша тиісті құжаттаманы жүргізу;

- білім беру мекемесінің бұйырығын, психологиялық қызметтің жұмыс жоспарын, психологтың кодексін, осы Ережені басшылыққа алу;

- қызметтің өзінің әдістемелік семинарларына, сондай-ақ жоғары тұрған ұйымдар өткізетін әлеуметтік және психологиялық конференциялар мен семинарларға қатысу;

- мектеп әкімшілігі жүргізген жұмыстың барысы мен нәтижелері туралы хабарлау;

- барлық мәселелерді шешуде кәмелетке толмағанның мүдделерін негізге алу;

- әкімшілікпен, педагогикалық ұжыммен және білім алушылардың ата-аналарымен тығыз байланыста жұмыс істеуге;

- диагностикалық және консультациялық жұмыс нәтижесінде алынған мәліметтерді, егер олармен танысу үйлестіру жұмысының педагогикалық аспектісін жүзеге асыру үшін қажет болмаса, құпия сақтауға;

-педагогикалық кеңеске, психологиялық-педагогикалық консилиумдарға қатысушыларды, мектеп әкімшілігін алдыңғы тармақтың сақталуына кепілдік беретін шеңберде жүргізілетін жұмыстың міндеттері, мазмұны және нәтижелері туралы хабардар ету. 

Осылайша, психологиялық қызмет шешетін мәселелер ӘБ жиналыстарында, директор жанындағы жиналыстарда және басқа да әкімшілік жиналыстарда қаралады.

Барлық құжаттаманың негізіне мынадай қағидаттар салынған.

Педагог-психологтың құжаттамасы міндетті:

• ҚР Білім Министрлігінің қолданыстағы негізгі нормативтік құжаттарына сүйену;
• педагог-психолог жұмысының барлық түрлерін қамтиды және оның қызметінің негізгі бағыттарына сәйкес құрылады;
• білім беру мекемесі қызметінің жалпы құрылымын көрсету;
• психолог қызметінің белгілі бір мерзімділігін көрсету, білім беру мекемелеріне қабылданған мерзімде есеп беру үшін ыңғайлы (жұмыстың жартыжылдық және жылдық талдауы);
• бала мен отбасына ең жақын психологиялық қолдау үйлестірушісі ретінде психологтың қызметіне назар аударыңыз.

Бүгін біз 2020 жылы шыққан  Қостанай облысының білім беру ұйымдарының психологиялық қызметі туралы ережені пайдалана отырып, мектептегі психологтың жұмысын қарайтын боламыз, жұмыста 2021 жылдан бастап пайдалану үшін, 2022 жылы толықтырылды.

Психологиялық қызметте келесі құжаттама болуы керек:

1) психологиялық қызметтің нормативтік-құқықтық актілері;

2)  психологиялық қызметтің жұмысын ұйымдастыру қағидалары;

3)  білім беру ұйымының психологиялық қызметі туралы ереже;

4) білім беру ұйымының басшысы бекіткен психологиялық қызметтің жылдық жұмыс жоспары, жоспардың орындалуы;

5) білім беру ұйымының басшысымен бекітілген педагог-психологтың перспективалық жұмыс жоспары;

6) педагог-психолог жұмысының циклограммасы (ай сайын);

7) кәмелетке толмағандардың аутодеструктивті мінез-құлқының алдын алу бойынша жылдық жұмыс жоспары;

8)  педагогикалық ұжыммен жылдық жұмыс жоспары;

9) аутодеструктивті мінез-құлық пен тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу бойынша талдамалық және статистикалық анықтамалар (тоқсан сайын);

10) «ерекше назар» тобының папкасы («ерекше назар» тобында педагог-психологтың есебінде тұрған оқушылардың тізімі, «ерекше назар»тобының балаларымен педагог-психологтың жеке және топтық түзету жұмысының жоспары мен материалдары);

11)  педагог-психолог жұмысының негізгі бағыттары бойынша бағдарламалар: психологиялық диагностика, психологиялық тренингтер, дамыту және түзету жұмыстары;

12) психологиялық сипаттамалар, топтық психологиялық портреттер;

13) психологиялық сабақтардың әдістемелік әзірлемелері, психологиялық диагностикалау  және түзету жұмыстары;

14) психологиялық зерттеп-қарау нәтижелері, қорытындылар, талдамалық анықтамалар ;

15) психологиялық қызметтің жұмысы туралы талдамалық есептер (жартыжылдық, оқу жылы үшін);

16)  педагог-психологтың әдістемелік жинағы.

 

Тікелей педагог-психологтың қызметін қамтамасыз ететін және регламенттейтін құжаттама түрлері

Білім беру мекемесіндегі педагог-психологтың кәсіби біліктілігінің маңызды құрамдас бөлігі әртүрлі құжаттарды ресімдеу болып табылады.

Құжаттама практикалық психолог қызметінің әрбір бағытын сүйемелдеуі тиіс.

Практикалық психолог құжаттамасының жиынтығы (пакеті) мынадай типтерге бөлінеді:

- заңнамалық-құқықтық актілер және нормативтік құжаттар;

- арнайы құжаттама;

- ұйымдастыру-әдістемелік құжаттама.

 

Заңнамалық-құқықтық актілер және нормативтік құжаттар

Бұл білім беру жүйесіндегі психологтың кәсіби қызметінің стандарттары мен стандарттарын анықтайтын құжаттар жиынтығы болып табылатын құжаттама түрі. Бұл құжаттама педагог-психологтың кәсіби қызметінің нормативтік базасы болып табылады және ҚР білім берудің әлеуметтік-құқықтық нормаларын жаңарту кезінде уақтылы ауыстыруға жатады. 

Педагог-психологтардың нормативтік құжаттамаларының тізбесіне:

Халықаралық:

• БҰҰ-ның Бала құқықтары туралы Конвенциясы

Республикалық: 

• Қазақстан Республикасы Конституциясы;
• ҚР «Білім туралы» заңы;
• ҚР «Қазақстан Республикасындағы Бала құқықтары туралы» заңы;
• Қазақстан республикасының кодексі. Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы (2016.09.04. өзгерістер мен толықтырулармен).
• ҚР еңбек кодексі
• «Педагог мәртебесі туралы» Қазақстан Республикасының 2019 жылғы 27 желтоқсандағы № 293-VІ Заңы

Өңірлік:

• Әкімдіктің 2015 жылғы 9 ақпандағы № 42 «Қостанай облысының орта білім беру ұйымдарында психологиялық қызметтің жұмыс істеу қағидасын бекіту туралы» қаулысы
• 2021 жылғы 22 желтоқсандағы Қостанай облысының білім беру ұйымдарының психологиялық қызметі туралы ережесі.
• МБ психологиялық қызметті реттейтін бұйрықтар

Арнайы құжаттама

 Бұл оның кәсіби қызметінің мазмұнды және процедуралық жақтарын қамтамасыз ететін педагог - психолог құжаттамасының ерекше түрі.

Бұл педагог-психологтың кәсіби қызметінің мазмұнды және процедуралық жақтарын қамтамасыз ететін  құжаттамасының ерекше түрі.

 

Педагог-психологтың арнайы құжаттамасына мыналар жатады:   

1. Баланың психофизикалық дамуының және оның соматикалық жай-күйінің негізгі параметрлерін, түзету жұмыстарын жүзеге асыру жөніндегі ұсынымдарды көрсететін ПМПК шешімінен үзінді/ ПМПК (қалалық немесе облыстық комиссия) қорытындысы.
2. Баланың психикалық даму картасы-баланың жас ерекшеліктері туралы мәліметтер жиынтығы.
3. Психологиялық қорытындылар. Баланың психофизикалық даму көрсеткіштерін, сондай-ақ оның тәрбиесі мен білімін бағалауды қамтитын кешенді параметрлер бойынша құрылымдау. Психологиялық қорытындыда баланың танымдық, тұлғалық-эмоционалды және коммуникативті дамуының көрсеткіштері де көрсетіледі.
4. Тексеру хаттамалары. Хаттама(протокол) психологтың баламен өзара әрекеттесу ерекшеліктерін белгілеу нысаны болып табылады (кесте түрінде еркін түрде ресімделеді).

Жоғарыда келтірілген құжаттаманың үш түрі жабық, атап айтқанда: қорытындылар, түзету карталары және хаттамалар. Бұл құжаттама көпшілік назарына жетпейтін жерде сақталады және білім беру жүйесінің бейінді мамандарының сұрауы бойынша ұсынылуы мүмкін.

 

Ұйымдастыру-әдістемелік құжаттама

Ұйымдастыру-әдістемелік құжаттамаға кіреді: 

 

1. Жұмыс кестесі (білім беру ұйымының басшысы жасайды және бекітеді).

(Нормативтік оқу жүктемесі белгіленбеген білім беру ұйымдары қызметкерлерінің жұмыс уақытының ұзақтығы Қазақстан Республикасының Еңбек кодексіне сәйкес белгіленеді. ҚР Еңбек кодексінің 68-бабының 1-тармағына сәйкес қалыпты жұмыс уақытының ұзақтығы аптасына 40 сағаттан аспауы тиіс)

       2. Психологиялық қызметтің жылдық жұмыс жоспары

Психологиялық қызметтің жылдық жұмыс жоспары білім беру ұйымының басшысымен бекітілуі тиіс. Психологиялық қызметтің жылдық жұмыс жоспарын құру схемасы қызметтің барлық мамандарының қызмет түрлері бойынша негізгі шараларды бөлу арқылы ұсынылуы мүмкін. 

 

№	Іс шаралар	Қатысушылар санаты	Өткізу мерзімі	Жауаптылар	Аяқталу нысаны
1.		Оқушылар...			Аналитикалық немесе ақпараттық анықтама
2.		Мұғалімдер...			Жаднамалар және қсынымдар.
		Ата-аналар....			Отырыс хаттамасы

 Психологиялық қызметтің жылдық жоспарында қызметтің барлық қызметкерлерінің іс-шаралары (директор жанындағы кеңес, ӘБ, директордың ТЖ жөніндегі орынбасарының, сынып жетекшілерінің/ кураторлардың, әлеуметтік педагог пен психологтың іс-шаралары) көрсетіледі. Көрсетілген іс-шаралар білім беру ұйымында қолайлы ахуал жасауға ықпал етуі, білім беру процесіне қатысушылардың психологиялық денсаулығын сақтауға бағытталуы тиіс.

 

Педагог-психолог жұмысының перспективтік жоспарына қойылатын талаптар

Педагог-психолог жұмысының барлық көлемін жоспарлау ҚР Білім беру жүйесіндегі психологиялық қызметтің мақсаттары мен міндеттерімен, осы білім беру ұйымының түрімен және әкімшіліктің сұрауларымен айқындалады (Мысалы, мектепте түзету сыныптары бар, онда ТНР, ЗПР және басқа да даму бұзылулары бар балалар оқиды, содан кейін түзету компоненті айқын болады. Оқушылар контингенті және мектеп / колледж жұмысының мақсаттары педагог-психолог қызметінің ерекшелігін айқындайтын болады).

Перспективтік  жұмыс жоспарын білім беру ұйымының басшысы бекітуі тиіс.

Перспективалық жоспарды ресімдеу схемасы негізгі іс-шараларды қызмет түрлері бойынша бөлу арқылы ұсынылуы мүмкін (сіз оқу жылына жоспарлаған барлық іс-шаралар). 

Көбісі педагог-психолог қандай да бір төтенше жағдай туындағанға дейін жұмыспен айналыспайтын адам деп қателеседі. Бірақ егер біз циклограмманы қарастыратын болсақ, онда жұмыс күні көптеген міндеттерден тұратынын көреміз, Олардың арасында: 

• психологиялық диагностика,
• әр түрлі сынып/топ оқушыларымен топтық жұмыс,
• жеке кеңес беру,
• ата-аналармен ағартушылық жұмыс,
• әдістемелік әдебиеттермен жұмыс және педагогтерге кеңес беру,
• құжаттамамен жұмыс.

Педагог-психолог жұмысының циклограммасы

Еңбекті нәтижелі ұйымдастыру және қызметтің барлық бағыттары мен түрлерін қамту үшін бір айға циклограмма жасау ұсынылады.

 

Педагог-психолог жұмысының циклограммасы

Еңбекті нәтижелі ұйымдастыру және қызметтің барлық бағыттары мен түрлерін қамту үшін бір айға циклограмма жасау ұсынылады.

Кесте _________________ айына

Ай	Апта күндері	Жоспарланған іс шаралар	Ескерту
1 апта	Дүйсенбі
	Сейсенбі
	Сәрсенбі
	Бейсенбі
	жұма
	Сенбі
2 апта
3 апта
4 апта

 

Бүгінгі таңда кәмелетке толмағандардың аутодеструктивті/ суицидтік мінез-құлық проблемасы ең өзекті болып табылады. Осы бағыт бойынша неғұрлым тиімді жұмыс істеу үшін жұмыс жоспары құрылады.

 

Кәмелетке толмағандардың аутодеструктивті мінез-құлқының алдын алу бойынша жылдық жұмыс жоспары

 

Мерзімдер/ айлар	Сыныптар/ топтар	Психологиялық диагностика	Білім алушылармен профилактикалық және түзету қызметі	Педагогтармен профилактикалық және түзету қызметі	Ата-аналармен профилактикалық және түзету қызметі
Қыркүйек
Қазан
Қараша
Желтоқсан
Қаңтар
Ақпан
Наурыз
Сәуір
Мамырай
Жыл бойы (әлеуметтік тапсырыс бойынша)

Аутодеструктивті мінез-құлықтың алдын-алу жоспарына білім беру процесінің барлық қатысушылары жұмысының осы бағыты бойынша педагог-психологтың жылдық жұмыс жоспарынан іс-шаралар енгізіледі.

 

Кез келген жұмыс жоспарын орындауды ресімдеу кезінде жоспарланған іс-шараларды іске асыру материалдары қоса беріледі. Әр түрлі жоспарларда көрсетілген барлық іс-шаралар іске асыру мерзімдері, нысаналы топтар және т. б. бойынша бір-біріне сәйкес болуы тиіс.

Педагог-психологтың міндетті құжаттамасының келесі түрі-барлық жұмыс түрлерін тіркеу журналдары.                                               

• Жұмыс түрлерін есепке алу журналдары жыл бойына психолог жүргізетін күнделікті әр түрлі іс-шараларды бақылауға мүмкіндік береді.
• Жұмыс түрлерін есепке алу журналдарында көрсетілген ақпараттың барлық көлемінің болуы психологқа оқу жылы ішінде атқарылған жұмыстарға талдау жүргізуге, қажетті есепті статистикалық деректерді алуға мүмкіндік береді.
• Журналдар-бұл әкімшілік педагог-психологтың қызметін бақылайтын құжат.

Жұмыстың негізгі бағыты, тіпті негізгі бағыты-бұл психологтың диагностикалық жұмысы, ол білім беру процесіне қатысушылармен одан әрі жұмысты анықтайды. Диагностика нәтижелері бойынша проблемалық аймақтар мен ресурстық мүмкіндіктер анықталады. 

Психологиялық қызмет аясында біз диагностика туралы, түзету немесе Даму туралы бөлек айта алмаймыз.  Олар психологтардың қызметінде Бірыңғай жұмыс түрі ретінде бар: диагностикалық-түзету немесе диагностикалық-дамыту. 

Сонымен қатар, психолог оқушының қабілеттерін одан әрі дамыту бағдарламасын әзірлеп қана қоймай, сонымен бірге ол берген ұсыныстардың орындалуын қадағалайды, ал көп жағдайда түзету жұмыстарының психологиялық бөлігін өзі жүзеге асырады.

Диагностика топпен де, жеке де жүргізілуі мүмкін (сұраныс бойынша, жеке сүйемелдеу шеңберінде және т.б.).

5-11 сыныптар, колледждердің 1-4 курстары арасында тұрмыстық және физикалық зорлық-зомбылықтың, суицидтің алдын алу бойынша тоқсан сайынғы сауалнама жүргізу шеңберінде диагностиканың міндетті түрлерін атап өткен жөн. Бұл диагноздардың деректері психологиялық қолдау мен түзетуді қажет ететін стресстік және мазасыз күйдегі кәмелетке толмағандарды анықтайды. 

Диагностика сұраныс бойынша жүргізілуі мүмкін, мысалы, ПМПК сипаттамасын жасау, кеңес беру кезінде айтылған мәселелерді шешу және т. б.

 

Кеңес беру

Консультацияның  сипаты-бастапқы,  қайталама және  т. б.

Ескертпеде қажетті белгілер жасалады, оның ішінде неғұрлым құзіретті маманға жолдама болуы мүмкін.

 

Топтық дамыту және түзету жұмыстары

Топтық түзету және дамыту жұмыстары сынып журналы, факультатив журналы және т. б. түрінде тіркелуі мүмкін.

Топтық түзету-дамыту сабақтары мекеме басшысы бекіткен бағдарламалар бойынша жұмыстың мақсатын, әдістері мен нысандарын, болжамды нәтижесін, бағдарлама авторын, дереккөзін көрсете отырып жүргізіледі.

Ұйымдастыру-әдістемелік бағыт әрбір педагог-психолог қызметінің ажырамас бөлігі болып табылады. Мұндай жұмыс әрдайым сырттай көрінбейді, бірақ маманның үлкен уақыты пен энергиясын талап етеді. 

Осы бағыт аясында педагог-психолог:

- біріншіден, өз қызметін жоспарлау және талдау (жылдық, апта сайынғы жұмыс жоспарын, жылдық жұмыс талдауын, статистикалық анықтаманы жасау) жүзеге асырылады;

- екіншіден, диагностика нәтижелеріне талдау жасалады, қорытындылар жазылады;

- үшіншіден, ағымдағы құжаттама жүргізіледі (журналдарды толтыру, жұмыс кестесін жасау және т. б.);

- төртіншіден, кеңес беруге, ағартуға, түзетуге және т. б. материалдарды дайындауды жүзеге асырылады (диагностикалық құралдарды таңдау, түзету-дамыту бағдарламаларын әзірлеу, әдістемелік бірлестіктерінде сөз сөйлеу үшін материалдарды дайындау, кабинетті, тақырыптық стендтерді ресімдеу).);

- бесіншіден, кәсіби біліктілік деңгейі арттыру (біліктілікті арттыру курстарында оқыту; кәсіби шеберлік конкурстарына қатысу; қалалық және өңірлік деңгейдегі конференцияларға, оқыту семинарларына қатысу; өздігінен білім алу тақырыбы бойынша жұмыс; жұмыс тәжірибесін жинақтау). 

Аналитикалық есепті және білім беру мекемесінің психологының статистикалық анықтамасын рәсімдеу бойынша ұсыныстармен танысыңыз

• Аналитикалық жартыжылдық, жылдық есепте жылдық жұмыс жоспарына және жұмыс түрлерін есепке алу журналына сәйкес педагог-психолог қызметінің барлық түрлері көрсетіледі. Есеп қызмет бағыттары бойынша сапалық-сандық көрсеткіштерді қамтуға тиіс.
• Есеп қызмет бағыттары бойынша сапалық-сандық көрсеткіштерді қамтуы тиіс.
• Қойылған міндеттердің орындалуын талдай отырып, педагог-психолог туындаған қиындықтарды, проблемаларды көрсетіп, оларды келесі оқу жылының міндеттері деп есептейді.
• Есеп беру кезеңінде педагог-психолог меңгерген жаңа әдістемелік құралдарды ескере отырып, одан әрі жұмыс істеу перспективалары жазылады. Жаңа оқу жылына психолог жұмысының мақсаты мен міндеттері анықталады.
• Есеп жазу кезінде педагог-психолог анонимділік пен құпиялылық принципін қатаң сақтауға міндетті, бұл тек жалпы нәтижелер мен салыстырмалы сипаттамаларды (жас, сынып және т.б.) ұсынуда көрінеді.

 

Құрметті қатысушылар, біздің сабақтарымызда оқу барысында сіз практикалық тапсырмаларды орындайсыз, олардың материалдары өз жұмысыңызда пайдаланылатын болады.

 

Бүгінгі таңда кәмелетке толмағандардың аутодеструктивті/ суицидтік мінез-құлқының алдын алу психологтың жұмысындағы жетекші бағыт болып табылады: сондықтан практикалық тапсырма «ерекше назар» тобымен жеке жұмыс жоспарын құру болады.

Тапсырманы орындау мерзімі 2024 жылғы 16 ақпанға дейін.