«2025 жазғы психологиялық қолдау алаңдары»

Бағыт: буллингтің алдын алу

Облыстық жобаның практикалық бөлігі

 

      Буллингтің алдын алу-бұл жасөспірімдер арасындағы қарым-қатынаста агрессивті мінез-құлық, қорлау және мазақ ету жағдайларының алдын алуға және азайтуға бағытталған іс-шаралар кешені. Буллинг әр түрлі формада болуы мүмкін: физикалық, ауызша, әлеуметтік-эмоционалды немесе интернетте. Буллингтің алдын алу әрбір жасөспірім өзін құнды, құрметті және қорғалған сезінетін қауіпсіз ортаны құруға көмектеседі. 

      Жаттығудың мақсаты: жасөспірімдерге мәселені түсініп, қиын әлеуметтік жағдайларда сындарлы әрекет етуді үйрену үшін пікірталастар, рөлдік ойындар және рефлексия.

«Жанжалдағы рөлдер» жаттығуы

      Мақсаты: қатысушыларға жанжалды жағдайларда қандай рөл атқара алатынын және буллингтің алдын алу үшін оларды қалай өзгертуге болатынын түсінуге көмектесу.

      Нұсқаулық: Топты бірнеше командаға бөліңіз. Әр команда қорқыту орын алатын жағдайды алады (мысалы, мектепте қорлау, кеште оқшаулау және т.б.). Әрбір қатысушы рөлдердің бірін ойнауы керек: агрессор, жәбірленуші немесе куәгер. Жүргізуші рөлдік ойыннан кейін сұрақтар қояды: бұл рөлдерде болу қандай болды, жағдай буллингқа бармау үшін нені өзгертуге болады? 

      Рефлексия: Сіз әртүрлі рөлдерде өзіңізді қалай сезіндіңіз? Зорлық-зомбылықсыз жанжалды шешудің қандай тәсілдерін қолдануға болады?

«Бұны басқаша айтыңыз» жаттығуы

      Мақсаты: өз ойларыңыз бен сезімдеріңізді агрессиясыз және қорлаусыз білдіруге үйрету. 

      Нұсқаулық: Қатысушыларға қорлайтын немесе агрессивті болуы мүмкін сөз тіркестері бар карталарды беріңіз (мысалы, «Сен ақымақсың», «Сен маған ұнамайсың», «Сен ештеңе істей алмайсың»). Тапсырма: әр сөйлемді сындарлы және мейірімді етіп өзгертіңіз (мысалы, «Сен олай істегенің маған ұнамайды», «Маған түсіну қиын, бірақ мен көмектесуге дайынмын»). 

      Неліктен басқаның сезімін ренжітпеу үшін сөздерді таңдау маңызды екенін талқылаңыз.

      Рефлексия: Неліктен сөздер ренжітуі мүмкін? Мейірімді және қолдау көрсету үшін қарым-қатынас стилін қалай өзгертуге болады?

«Карточкалар арқылы эмпатия» жаттығуы

       Мақсаты: эмпатияны және басқа адамдардың сезімдерін түсінуді дамыту.

       Нұсқаулық: әртүрлі эмоциялары бар карталарды дайындаңыз (мысалы, қуаныш, қайғы, ашу, реніш, қорқыныш). Жасөспірімдерге карточкаларды таратыңыз және әркімге әр түрлі жағдайда өзін қалай сезінетінін білдіруге шақырыңыз (мысалы, егер олар топта еленбесе, егер оны қорласа, егер олар досынан айырылса, қорласа). Әр реакциядан кейін адамның белгілі бір жағдайда қалай сезінетінін және басқаларды қолдау қаншалықты маңызды екенін талқылаңыз. 

       Рефлексия: Басқа адамдардың эмоцияларын түсіну маңызды ма? Егер адам өзін нашар сезінсе, қандай әрекеттер көмектесе алады?

Жылыту - жаттығу  «Шындық немесе өтірік: қорқыту туралы мифтер»

       Мақсаты: буллинг туралымифтерді жою жәнежасөспірімдердіосындайжағдайлардысыни тұрғыдан бағалауғаүйрету. 

       Нұсқаулық: буллинг туралы мәлімдемелері бар карталарды дайындаңыз, олардың кейбіреулері жалған, ал басқалары шын болады. Мәлімдемелерді дауыстап оқып, жасөспірімдерден оның рас немесе өтірік екенін таңдауын сұраңыз. Әр картадан кейін бұл мәлімдеменің неліктен рас екенін немесе неге миф екенін талқылаңыз. 

    Мәлімдемелердің мысалдары:

    «Буллингтекмектепте болады» (Өтірік)

    «Буллингинтернеттеболуымүмкін»(Шынымен)

    «Жәбірленушіәрқашанқудалайтыныүшінкінәлі»(Өтірік)

     Рефлексия: Буллинг туралы мифтерді бұзу неге маңызды? Бұл зорлық-зомбылықтың алдын алуға қалай көмектеседі?

«Жақсы сөздің күші» жаттығуы

    Мақсаты: позитивті және қолдаушы сөздерді қолдануға үйрету.

    Нұсқаулық: Жасөспірімдерден жұптарға немесе шағын топтарға бөлінуін сұраңыз. Тапсырма: егер ол қиын сәтті бастан өткерсе, басқа адамға қолдау көрсете алатын 5 сөз тіркесін ойлап табыңыз (мысалы, «Сен жеңе аласың», «Мен сенімен біргемін», «Сен біз үшін маңыздысың»). Жасөспірімдер өз сөз тіркестерін топпен бөлісе алады немесе қағазға жаза алады, осылайша әркім жағымды сөздер ала алады. 

    Рефлексия: Адамдар арасындағы қарым-қатынаста сөздер қандай рөл атқарады? Неліктен бір-біріңізді, әсіресе қиын сәттерде қолдау маңызды?

«Құндылықтармен ойнау» жаттығуы

      Мақсаты: өмірде қандай құндылықтар маңызды деп санайтынын және бұл құндылықтар буллингтің алдын алуға қалай көмектесетінін түсінуге көмектесу.

      Нұсқаулық: Әртүрлі құндылықтары бар карталарды таратыңыз (мысалы, адалдық, құрмет, мейірімділік, әділдік, достық). Жасөспірімдер өздері үшін ең маңызды 3 мәнді таңдап, себебін түсіндіруі керек. Содан кейін бұл құндылықтар буллингтің алдын алуға және достық пен қолдаушы қарым-қатынас орнатуға қалай көмектесетіні талқыланады. 

      Рефлексия: Жақсы достар мен топ мүшелері болуға қандай құндылықтар көмектеседі? Бұл құндылықтарды күнделікті өмірде қалай көрсете аламыз?

«Шеңбер бойынша комплимент» жаттығуы

      Мақсаты: Өзін-өзі бағалаудыарттыружәне бір-біріне деген оңкөзқарастыдамыту. 

      Нұсқаулық: Қатысушылар шеңберге отырады. Әр адам оң жақтағы көршісіне жағымды сөз немесе комплимент айтады (Мысалы: «Маған сенің бүгін киінгенің ұнады» немесе «Сен өте мейірімді адамсың»). 

      Жүргізуші қайталанулардың болмауын және комплименттердің шынайы болуын қамтамасыз етеді.

«Бөтен тәпішке» жаттығуы

      Мақсаты: өзіңізді басқаның орнына қою қабілетін дамыту. 

      Нұсқаулық: Қатысушыларға жағдайлар ұсынылады (мысалы: «Біреу тапсырманы орындайалмады және өған күлді»). Балалар кезек-кезек, егер олар сол адамның орнында болса, не сезінетінін және олар онымен қалай жасағаны келетінін айтады. Сіз әңгімелері бар карталарды пайдалана аласыз. 

«Қолдау алақаны» жаттығуы

      Мақсаты: қолдау мен достықтың маңыздылығын көрсету. 

      Нұсқаулық: Әркім қағаз парағында алақанын сызады. Алақанның ішінде қатысушылар қайғылы болса немесе мазаққа тап болса, досыңызды қалай қолдауға болатынын жазады.

      Содан кейін балалар шеңбер бойымен дауыстап оқиды, өз ойларымен бөліседі.

«Мен – сен – біз» жаттығуы

      Мақсаты:команданың сезімін нығайту, жанжалды азайту.

      Нұсқаулық: Қатысушыларға келесі сөздермен карталар беріледі: «Мен істей аламын...». «Сен жақсысың...», «Біз бірге бола аламыз...» Балалар бір-біріне жақындап, тізбекті орындауы керек: өз дағдыларын атау, серіктестің қадір-қасиетін атап өту және бірге не істеуге болатынын ойлайды. Бұл жаттығу жалпы нәрсені табуға және айырмашылықтарды бағалауға көмектеседі. 

«Мейірімділік алмасу» жаттығуы

      Мақсаты:эмпатия мен жақсы бастамаларды дамыту.

      Нұсқаулық: Әрбір қатысушы «Құпия дос» — қатысушының атын шығарады, оны күні бойы білдірмей қуантады: жылы сөздер, көмек, күлімсіреу. Күннің соңында қатысушылар өз әсерлерімен бөліседі және өздерінің «жақсы құпия досын» табуға тырысады. 

«Шешімдер қорабы» жаттығуы

      Мақсаты: жанжалдардан шығудың сындарлы тәсілдерін үйрету. 

      Нұсқаулық: Қатысушылар буллингқа қалай жауап беру керектігі туралы қағазға идеялар жазады (мысалы: ересек адамға айту, жәбірленушіні қолдау, басқалармен бірге күлмеу және т.б.). Барлық идеялар «шешімдер қорабына» жиналады. Содан кейін қатысушылар қағаздарды шығарып, неге бұл жақсы (немесе онша емес) әдіс екенін талқылайды.

«Мен сенің етігіңдемін» жаттығуы

      Мақсаты: эмпатияны және өзіңізді басқаның орнына қою қабілетін дамыту.

      Нұсқаулық: Қатысушылар әртүрлі жағдайлары бар карточкаларды алады (мысалы: «сені сыртқы келбетіңіз үшін мазақ етеді», «сені командаға қабылдамады», «саған комплимент айтылды» және т.б.). Бір қатысушы картаны оқиды, ал қалғандары бұл жағдайда өздерін қалай сезінетінін талқылайды. 

«Өмірден қойылымдар» жаттығуы

      Мақсаты: буллинг жағдайларын ойнап өту және шешім жолдарын табу.

      Нұсқаулық: Топтарға сахналық қойылымға тапсырмалар беріледі: буллинг, бақылаушы, араласу, татуласу және т.б. Көрсетілімнен кейін талқылау болады: не болды, қалай басқаша әрекет етуге болады, не көмектесереді.

«Буллинг - Тоқта» жаттығуы

      Мақсаты: буллингке қарсы тұру жолдары туралы білімді бекіту.

      Нұсқаулық: Жүргізуші жағдайларды оқиды, ал қатысушылар карточканы көтереді: «тоқта», «ересек адамға хабарлау», «досымен сөйлесу», «жәбірленушіні қолдау» және т.б. Дұрыс әрекеттер талқыланады.

«Сөзсіз мен кіммін» жаттығуы

      Мақсаты: вербалды емес қарым-қатынасты, эмпатияны жаттықтыру.

      Нұсқаулық: Бір қатысушы эмоциясы бар картаны тартады (мысалы, қайғы, реніш, қуаныш, қорқыныш) және оны бейнелейді. Қалғандары табады. Талқылау: үнсіз болса да, адамның қолдауға мұқтаж екенін қалай түсінеміз?

«Жақсы сөз айт» жаттығуы

      Мақсаты:оңқарым-қатынасты нығайту.

      Нұсқаулық: Барлығы жазады немесе сурет салады, ол немен күшті, нені мақтан тұтады. Содан кейін олар топта бөлінеді. Жаттығу балаларға өздерін құнды сезінуге және басқалардың күшті жақтарын көруді үйренуге көмектеседі.

«Сенің реакцияңыз» жаттығуы

      Мақсаты: қатысушыларды булингқа тән реакцияларды тануға және тиімді әрекеттерді таңдауға үйрету. 

      Нұсқаулық: Жүргізуші буллинг элементтері бар қысқа әңгімелерді оқиды. Қатысушылар кезек-кезек қалай әрекет ететінін айтады және өз таңдауын түсіндіреді. Содан кейін әртүрлі тәсілдердің артықшылықтары мен кемшіліктері талқыланады: елемеу, кіру, ересек адамға хабарлау және т. б. 

«Құрмет аралы» жаттығуы

      Мақсаты:қауіпсіз қарым-қатынастың ұжымдық ережелерін құру. 

      Нұсқаулық: топтағы балалар барлығы бейбіт өмір сүретін аралды «салады». Буллинг болмас үшін онда қандай ережелер бар екенін талқылаңыз. Барлығы өз ережелерін парақтарға – «тастарда» жазады және аралдың жалпы картасын жасайды. 

«Өзіңізге хат» жаттығуы

      Мақсаты: өзі талдау жәнеқолдау.

      Нұсқаулық: Балалар буллингтің құрбаны болғанын сезінсе, қиын жағдайды қалай шешуге болатыны туралы кеңестер беретін хат жазады. Хаттарды негативпен қоштасудың символы ретінде сақтауға немесе өртеуге болады.