Облыстық жобаның практикалық бөлігі

«2025 жазғы психологиялық қолдау алаңдары»

Бағыт: эмоционалды интеллектті дамыту

 

      Эмоционалды интеллект адамның өз сезімдерін саналы түрде қабылдау, басқалардың эмоцияларын түсіну және эмпатия, сенім және құрмет негізінде қарым-қатынас орнату қабілетін қалыптастыратын жеке дамудың маңызды ресурсы болып табылады. 

      Жаттығудың мақсаты: Қатысушылардың өз эмоцияларын сезіну, түсіну және білдіру, басқалардың сезімдерін тану, ойын және шығармашылық әдістер арқылы эмоционалды реттеу және эмпатия дағдыларын дамыту қабілетін қалыптастыру 

«Эмоцияны тап» жаттығуы

      Мақсаты: эмоционалды күйлерді вербалды емес белгілерден (мимика, қимылдар) тануды үйрену. 

     Нұсқаулық: Эмоция атаулары бар карталарды дайындаңыз (қуаныш, қорқыныш, таңдану, реніш, ашу, қайғы және т.б.). Бір қатысушы картаны шығарады және ешкімге көрсетпестен бұл эмоцияны мимика мен қимылдар арқылы бейнелейді (сөзсіз!). Қалғандары бұл қандай эмоция туралы екенін болжайды. Әр раундтан кейін-қысқа талқылау: сіз бұл эмоцияны қашан сезіндіңіз? Ол денеде қалай сезіледі?

Карточкалардың мысалы:

– 😄 Қуаныш

– 😠 Ашу

– 😢 Мұң

– 😲 Таңғалу

– 😨 Қорқыныш      Мұндай көрініс қатысушылардан эмоционалды байқауды, эмпатияны, вербалды емес белгілерді оқибілуді талап етеді.

«Эмоционалды шеңбер» жаттығуы

      Мақсаты: сезімдерді саналы түрде білдіру дағдысын дамыту. 

     Нұсқаулық: Балалар шеңберге отырады. Кезек - кезек әр қатысушы «Бүгін мен өзімді сезінемін... өйткені...». Сөзін бөлмеу және пікір айтпау маңызды, тек тыңдаңыз. 

     Жүргізуші нақтылайтын сұрақтар қоюы мүмкін: «Өзіңізді жақсы сезінуге не көмектесереді?» (қатысушының қалауы бойынша).

      Мысал:

   –«Бүгінмен өзімді қуанышты сезінемін,өйткенібіздекөңілдііс-шара».

   –«Мен аздап уайымдаймын,өйткені ертең бақылау жұмысы».

      Мұндай көрініс эмоционалды рефлексияны, ашықтықты, тыңдау және есту қабілетін дамытады.

«Мен қалай жеңемін» жаттығуы

Мақсаты: күрделі эмоцияларды жеңудің жеке стратегияларын үйрену.

Нұсқаулық:жүргізуші өмірлік жағдайлардың бірін атайды(карталарды дайындаңыз).

Қатысушылар кезек-кезек айтады:

- Олар бұл жағдайда өздерін қалай сезінер еді?

- Оларқалай істер еді?

- Оларға өздерін жақсы сезінуге не көмектеседі?

Әр жауаптан кейін жүргізуші ақырын жауап берудің сындарлы және қауіпсіз әдістерін іздеуге бағыттайды. 

Жағдайлардың мысалдары:

- Сізнашарбаға алдыңыз.

- Досыммен ұрысыпқалды.

-Ата-аналарсеруендеугерұқсат бермеді.

-Сізсыныпалдында сөз сөйлеп, сөздердіұмытып кеттіңіз.

Мұндай көрініс стресске төзімділікті, өзін-өзі реттеуді, мінез-құлықты саналы түрде таңдауды дамытады. 

 «Эмоционалды доп» жылыту - жаттығу

Мақсаты: эмоционалды қабылдауды белсендіру, эмпатияны дамыту және әртүрлі эмоционалды күйлерді түсіну. 

Нұсқаулық: Қатысушылар шеңберге тұрады. Жүргізуші допты қолына береді және түсіндіреді: Біз қазір бір-бірімізге «эмоционалды допты» лақтырамыз, бірақ оны әр уақытта әр түрлі эмоциямен «зарядтаймыз». Бірінші қатысушы допты қандай эмоциямен беретінін айтады (мысалы: «Мен допты қуанышпен беремін!») - және лақтырады. Ұстаған адам алған эмоциясын мимикамен және денесімен білдіруі керек (қуаныш — күлімсіреу, ашулану — қабағын түйу, қайғы — күрсіну және т.б.), содан кейін допты жаңа эмоциямен келесіге береді.

Эмоциялардың мысалдары:

– Қуаныш

– Таңғалу

– Қорқыныш

– Ашу

– Қайғы

– Тыныштық

– Кінә

– Шабыт

«Менің қауіпсіз жерім» жаттығуы

Мақсаты: ішкі тірек пен психологиялық қауіпсіздік сезімін қалыптастыру.

Нұсқаулық: Балалардан ыңғайлы отыруды, көздерін жұмуды (міндетті емес) және тыныш, жақсы және қауіпсіз жерді елестетуді сұраңыз. Жетекші сұрақтар қоюға болады: 

- Бұл жер қандай көрінеді?

- Онда не көріп тұрсың, естисің, сезесің? Содан кейін әр бала параққа осы орынды салады немесе сипаттайды. Өз қалауыңыз бойынша - топпен бөлісіңіз (мәжбүрлеусіз), талқылаймыз: 

-Қиын сәттерде онда қалай «оралуға» болады?

Мысал:

Үйде жылы көрпе, теңіз, гүлдермен алаң, қиялдағы құлып.

«Менің эмоцияларым – менің көмекшілерім» жаттығуы

Мақсаты: эмоцияларды пайдалы сигнал ретінде қабылдауды үйрену, олардың мағынасын түсіну.

Нұсқаулық: жүргізуші эмоция атаулары бар карталарды таратады (қуаныш, қорқыныш, ашу, қайғы, реніш және т.б.). Қатысушылар жауап беруі керек:

– Мен бұл эмоцияны қашан сезінемін?

– Ол маған не айтқысы келеді?

– Ол маған қалай көмектесе алады?

Талқылаудан кейін балалар өздерінің эмоцияларының бейнесін көмекші кейіпкер ретінде сала алады. Мысалы: қорқыныш - күзетші ретінде, ашу - қорғаушы ретінде.

«Денедегі сезімдер» жаттығуы

      Мақсаты: ішкі күйлеріңізге зейінді дамыту, дене сезімдері арқылы эмоцияларды тануды үйрену. 

       Нұсқаулық: жүргізуші қатысушыларға денесінің әртүрлі эмоцияларға қалай жауап беретінін еске түсіруді ұсынады. Мысалы:

      - Сіз ашуланған кезде денеңізде не сезінесіз?

      - Сіз қорыққан кезде қалай дем аласыз?

      - Сіз қуаныштықайдасезінесіз?

      Балалар адамның силуэтіне сурет салады (алдын - ала басып шығаруға болады), олар эмоциялардың әрқайсысын қайда және қалай сезінеді.

 

«Егер эмоциялар сөйлесе» жаттығуы

Мақсаты: Өзін-өзі көрсету дағдыларын және өз сезімдеріне саналы көзқарасты дамыту.

Нұсқаулық: Жүргізуші әр эмоция сөйлей алатын сөз тіркестері бар карталарды таратады. Мысалға: Ашу: «Мен сенің шекараң бұзылғандықтан келдім» Қайғы: «Маған сен сәл баяулап, демалуың керек» Қуаныш: «Сен маңызды және жақсы нәрсе істеп жатырсың».

Қатысушылар қандай эмоцияның «сөйлейтінін» болжап, содан кейін мұндай жағдайда қалай әрекет ету керектігі туралы ойлануы керек. Сіз «кім сөйлейтінін тап» ойын түрінде жасай аласыз.

«Түсіну көпірі» жаттығуы

Мақсаты: эмпатияны, басқалардың сезімдерін тыңдау және түсіну қабілетін дамыту. 

Нұсқаулық: Қатысушылар жұптарға бөлінеді. Біреуі ренжіген жағдайды бөліседі (ойдан шығарылған болуы мүмкін), екіншісі мұқият тыңдайды, содан кейін тырысады: серіктестің не сезінгенін атауды; оған қолдау көрсету үшін не істей алатынын/айта алатынын айтады. Содан кейін - рөлдер өзгереді. Түсіну қандай болатынын айту маңызды. 

«Кімге не керек»жаттығуы

Мақсаты: Эмпатияны дамыту және басқалардың сезімдерін түсіну. 

Нұсқаулық: Қатысушылар кейіпкерлерді сипаттайтын карталарды алады (мысалы, мазақ ететін қыз; сәтсіз күн болған ұл; мектептен алып кетуді ұмытып кеткен бала). 

Міндет - анықтау:

 - Ол не сезінеді?

 -Оған не керек?

- Мен қалай көмектесе аламын?

«Телефон» жаттығуы

Мақсаты: эмоционалды интеллект, байқағыштықты дамыту 

Нұсқаулық: «Біз қазір біраз уақыт телефонмен сөйлесеміз. Мұны осылай жасайық. Әрқайсысы кезекпен біреумен ойдан шығарылған телефон арқылы «сөйлеседі». Сіз кіммен нақты сөйлесесіз және не туралы өзіңіз шешесіз. Әңгіме барысында дауыстап ештеңе айтудың қажеті жоқ тек үнсіз артикуляцияны және барлық басқа вербалды емес көріністерді сақтаңыз. Бұл жағдайда тұруға немесе отыруға, жүруге немесе орнында қалуға болады. Басқалардың міндеті - әріптесіңіздің кіммен және не туралы сөйлесетінін түсіну».

«Менің ішкі көмекшім» жаттығуы

Мақсаты: Өзін - өзі қолдау дағдыларын дамыту, ішкі ресурсты қалыптастыру.

      Нұсқаулық: Жүргізуші ұсынады:

- Көзіңізді жұмып, ішіндегі әркімнің қайғылы, қорқынышты, ренжіткен кезде көмекке келетін «ішкі көмекшісі» (немесе батыры) бар екенін елестетіңіз. 

Балалар бұл көмекшіні салады немесе сипаттайды, не айта алатынын немесене істей алатынын ойлап табады.

Талқылау:

      - Қиын сәтте өзіңе қалай көмектесе аласың?

«Эмоционалды көзілдірік» жаттығуы

 Мақсаты: «басқаның орнына тұру» қабілетін дамыту, жағдайды басқа адамның көзімен қарау

Нұсқаулық: Қатысушыларға жағдайлар ұсынылады (мысалы: «Сіздіойнауғашақырмады», «Досымжағымсыз сөзайтты»).

Бір бала өз атынан не сезінетінін сипаттайды, ал екіншісі «екіншісінің көзілдірігін» тағады — және ренжіткен не сезінгенін және не үшін екенін түсіндіреді. Содан кейін – талқылау: – жағдайға екінші жағынан қараған кезде не өзгерді? 

«Эмоциялар дорбасы» жаттығуы

Мақсаты: эмоциялар туралы білімді бекіту және оларды тез тану. 

Нұсқаулық: Дорбада эмоциялар немесе ауызша сипаттама бейнеленген карталар бар. Әрқайсысы кезекпен біреуін шығарады және:

– Бұл эмоцияны мимикамен немесе қимылмен көрсету 

– Немесе ол оны сезінген жағдайды ойлап табыңыз

Қосуға болады: «Сіз бұл эмоцияны қалай басқарар едіңіз?» 

Жаттығу барысында жүргізуші топтың назарын ерекше, стандартты емес нұсқаларға аударады, осылайша қатысушыларды ойлаудың стереотиптерін жеңуге шақырады. 

Түпнұсқа нұсқалардың мысалдарын келтірейік: дымқыл, батыл – жаңа туған нәресте, тайғақ, түрлі – түсті - өмір жолы.

«Әсер шеңбері» жаттығуы

Мақсаты: қатысушыларға өздерінің эмоционалды жаңалықтарын білуге, кері байланыс алуға, сабақты жылы, сенімді нотада аяқтауға мүмкіндік беру.

 Нұсқаулық: қатысушылар шеңберге отырады. Жүргізуші кезекпен сұрақтар қояды: Мен бүгін қандай эмоцияны жиі бастан өткердім? Мен өзім туралы және басқалар туралы не білдім? Мен өз сезімдеріммен бөлісуге ыңғайлы болдым ба? Неліктен? Тренингтен кейін менімен қандай эмоция қалады?

«Эмоциялар термометрі» жаттығуы

Мақсаты: эмоциялардың күшін тануды және өлшеуді үйрену.

Нұсқаулық: 1-ден 10-ға дейінгі шкаланы сызыңыз (тақтада, плакатта немесе басып шығаруда). Қатысушыларға жағдайлар ұсынылады (мысалы: «мен үй жұмысын ұмытып кеттім», «сыйлық алдым»). Қатысушылар олардың қаншалықты күшті сезіну болатынын атап өтеді.

«Беттегі эмоциялар» жаттығуы

Мақсаты: эмоцияларды тануды үйрену.

Нұсқаулық: Жүргізуші  әртүрлі  эмоцияларды (қуаныш, ашу, қайғы, қорқыныш,таңданыс, жиіркеніш) білдіретін  тұлғалары бар карталарды көрсетеді. Балалар эмоцияны табады, содан кейін оны өздері бейнелейді. Балама: эмоцияларды өзіңіз салыңыз.

«Мен не сезінемін?» жаттығу

Мақсаты:эмоционалдысөздіктікеңейту.

Нұсқаулық: Балалар жағдайы бар карточканы алады, не сезінетінін айтады. Мысал: «саған «сен енді менің досым емессің» деді». Жауап: «реніш», «қайғы», «көңілсіздік»  болуы мүмкін. Нюансты жауаптарды ынталандыру маңызды.

«Тыныштық көбдишасы» жаттығуы

Мақсаты: Өзін-өзі реттеуді дамыту.

Нұсқаулық: Топтық талқылау -ашуланған немесе ренжіген кезде тыныштандыруға не көмектеседі? Әрбір сөйлем жапырақтарға жазылады және «көбдишаға» салынады. Бұл қорапты болашақта біреу ренжіген кезде пайдалануға болады.

«Эмпатия - қадамдар» жаттығуы

Мақсаты: эмпатия қабілетін дамыту.

Нұсқаулық: Бір бала өзінің кішкентай проблемасы туралы айтады (мысалы, ойыншықты қалай жоғалтқаны). Қалғандары: Ол не сезінетінін айтады? Мұндай жағдайда оларға не көмектесереді? Қолдау үшін не айтуға немесе жасауға болады?

«Эмоциялар рюкзағы» жаттығуы

Мақсаты:жағымсызтәжірибелерді «алып тастауды»үйрену.

Нұсқаулық: Қатысушылар қатты эмоциялармен рюкзак алып жүргендерін елестетеді. Барлығы осы рюкзактан не шығарғысы келетінін (қорқыныш, реніш, алаңдаушылық) және неге екенін айтады. Содан кейін - осы сөздермен қағаздарды «тастайды».