«Психологиялық қолдаудың өңірлік оқу-әдістемелік орталығы» КММ жұмысының тұжырымдамалық негіздері

Өзектілігі

Қазақстанды постиндустриялды, ақпараттық, ашық қоғамға айналдыру, әлеуметтендірудің аса маңызды институты ретінде бұқаралық ақпарат құралдарының маңызын күшейту, ақпараттық және білім беру ресурстары мен мүмкіндіктерінің кең ауқымы, отбасын әлеуметтік институт ретінде қайта құру - бір мезгілде әртүрлі тәуекелдерді тудыра отырып, позитивті әлеуметтендірудің, білім берудің және тұлғаның өз бетінше білім алуының жаңа мүмкіндіктерін аша отырып, бала дамуының жаңа әлеуметтік-мәдени жағдайын туындатады. Статистика мәліметтері бойынша Қазақстанда суицид проблемасы қауіпті қарқын алуда екенін айтпауға болмайды. Қазіргі қоғамда болып жатқан өзгерістер мемлекеттік, әлеуметтік және жеке қажеттіліктер мен мүдделерді қанағаттандыруға қабілетті білім беру кеңістігін жеделдетіп жетілдіруді талап етеді.

Мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік, жоғары білім берудің жаңа білім беру стандарттарын дамыту әлеуетін қамтамасыз ету басым бағыт болып табылады. Білім беру жүйесінің негізгі міндеттері: қазақстандық азаматтық, этномәдени және жалпыадамзаттық бірегейлікті қалыптастыру; тұлғаның оң әлеуметтенуін, даралануы мен кәсібиленуін қамтамасыз ететін жеке, әлеуметтік және кәсіптік құзыреттерді иемденуі; даралау және кәсібилендіру, елдің әл-ауқаты мен бәсекеге қабілеттілігінің маңызды ресурсы ретіндегі адами әлеуеттің өсуі. Жаңа әлеуметтік-мәдени жағдайына және туындайтын тәуекелдерге байланысты қосымша білім беру жүйесі, психологиялық қызмет шешетін міндеттер спектрін кеңейту, сондай-ақ Даму психологиясы, нейроғылым, отбасы және бала психологиясы саласындағы психологиялық ғылымның жаңа жетістіктері білім берудегі психологиялық қызметтің мазмұны мен әдістерін жаңартуға түрткі болады.            

Әлеуметтік тұрлаусыздықтың өсуі, әлеуметтік-экономикалық өзгерістердің жылдамдығы мен іргелі сипаты, ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың жаңа түрлері келесі қауіптерді тудырады:  

-жастардың жеке тұлғалық өзін-өзі анықтау және бірегейлігін қалыптастыру міндеттерін шешуге бағытталған жастар саясатының, балалардың, жас жеткіншектердің және жасөспірімдердің қоғамдық бірлестіктерін қолдаудың нақты стратегиясының болмауы;

- отбасы дағдарысы әлеуметтендіру институты ретінде отбасының бейімсіздігінде (ажырасудың көбеюі, толық емес және дисфункционалды отбасылардың, девиантты аналықтың, отбасындағы зорлық-зомбылықтың, "кейінге қалдырылған ата-ананың" өсуі, отбасындағы қарым-қатынастың депривациясы, отбасылық тәрбие үлгілерінің үйлесімсіздігі, осының салдарынан девиантты, оның ішінде өзіне-өзі қол жұмсау мінез-құлқы қалыптасады), әлеуметтік жетімдіктің өсуінде және отбасы баланың жеке басын әлеуметтендіру және дараландыру функцияларын тиімсіз орындауында байқалады;

  - құндылықтардың өзгергіштігі мен белгісіздігіне байланысты  өзін-өзі анықтау құндылығындағы қиындықтар шығармашылық, өзін өзі дамыту, қоғамның әл-ауқатына қамқорлық жасауға нұқсан келтіре отырып,  ұрпақтар қақтығысының туындауы,  тұтыну құндылықтарының кеңеюінің орын алуы мен ұрпақаралық трансляция құндылықтарының бұзылу қаупін тудырады;

 - әлеуметтік процестердің жоғары белгісіздік пен өзгергіштікке байланысты жасөспірім және жастық шақта адамның кәсіби, жеке және өмірлік өзін-өзі анықтау қиындықтары;

- балалар мен жасөспірімдер тобында Интернеттің таралуы, жаһандық ақпараттық желінің сөзсіз артықшылықтарынан басқа, оқшаулануға, қарым-қатынас қиындығына және жеке даму мәселелеріне әкеп соқтыратын нақты қарым-қатынастан виртуалды кеңістікке кету қаупін туындатады; 

- балалар мен жасөспірімдердің агрессивті зорлық-зомбылық және әлеуметке қарсы мінез-құлқының ұлғаюы (экстремизм, агрессивті және деструктивті әрекеттер, вандализм, буллинг, құқыққа қарсы әрекеттер, экстремистік ұйымдарға, тоталитарлық деструктивті секталарға тартылу, балалар мен жасөспірімдер қылмысының өсуі, суицид);

- білім беру жүйесінде вариативтіліктің жетіспеушілігі мен ақпараттың шамадан тыс молшылығы жағдайында кіші мектеп және жасөспірім жастағылардың танымдық белсенділігі, уәждері, қызығушылығы және шығармашылықтарының төмендеуі;

- даму деңгейі бойынша балалар мен жасөспірімдердің психикалық дамуын поляризациялау;

- балалар мен жасөспірімдердің құрдастарымен қарым-қатынасының нашарлауы мен шектелуі, жалғыздық, бас тарту құбылыстарының жоғарылауы, коммуникативті құзіреттіліктің төмен деңгейі, төмен мотивация, балалар мен жасөспірімдердің едәуір бөлігіндегі ынтымақтастық, нәтижесінде кейбір жағдайларда суицид болады;  

Мақсаттары мен міндеттері

Осы Тұжырымдаманың мақсаты - білім беру ұйымдарының мамандарына, балаларға, жасөспірімдер мен ата-аналарға тиімді психологиялық қолдау көрсету, әр баланың өмірге лайықты көзқарасын, оның білім беру, тәрбиелеу және әлеуметтену жағдайын құру, қосымша әлеуметтік білім беру қызметінде өзін-өзі жүзеге асырудың максималды шарты ретінде жаңартылған білім беру мазмұнын енгізу.

Осы мақсатқа жету үшін келесі өзекті міндеттерді шешу қажет:

- психологиялық қызмет мамандарының, қосымша білім беру педагогтарының кәсіби құзыреттілігін арттыру;

- барлық санаттағы балаларға (психикалық қауіпті балалардан дарынды балаларға дейін) психологиялық-педагогикалық көмек алудың қол жетімділігін, сапасы мен толықтығын қамтамасыз ету;

- білім беру жүйесінде психологиялық зерттеулер жүргізу.

Психологиялық қолдаудың басым бағыттары.

"Психологиялық қолдаудың өңірлік оқу-әдістемелік орталығы" КММ қызметі адам өмірі мен денсаулығының жалпыадамзаттық құндылықтарының басымдықтарына, тұлғаның еркін дамуына, білімнің жалпыға қол жетімділігіне, білім берудің балалар мен жасөспірімдердің жас ерекшелігіне сай болуына негізделген білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі қағидаттарын іске асыруға бағытталған.

        Орталық қызметінде басым бағыттар анықталды:

• Облыстың педагог қызметкерлеріне, соның ішінде педагог-психологтарына әдістемелік, оқыту психологиялық - педагогикалық көмек көрсету (қазақстандық және шетелдік мамандардың қатысуымен семинар-тренингтер, коучингтер);
• Оқу процесінің барлық субъектілеріне психологиялық қолдау көрсету (диагностика, кеңес беру, оқыту, түзету);
• балалар мен жасөспірімдердегі суицидтік мінез-құлықтың алдын-алу;
• Қосымша білім беру жүйесін дамыту: студия үйірмелері (қосымша білім берудің жаңартылған мазмұнын, арт-терапияның психологиялық әдістерін, құм терапиясын және т.б. енгізу)

Орталықтың негізгі қызмет түрлері

Психологиялық диагностика — оқыту мен дамудағы, тұлғааралық қарым-қатынаста проблемалардың пайда болу себептерін анықтау мақсатында оқушылардың жеке ерекшеліктері мен танымдық қабілеттерін терең зерттеу; оқушылардың (соның ішінде кәсіби) қабілеттері мен қызығушылықтарын диагностикалау;

Психологиялық ағарту – педагогтер мен ата-аналардың психологиялық білімі мен психологиялық мәдениетінің деңгейін арттыру нысаны, пайда болған психологиялық мәселелерді шешу мүмкіндігі туралы оқушыларды ақпаратпен қамтамасыз ету, жаңа психологиялық зерттеулердің нәтижелерін танымал ету (дәрістер, әңгімелер, семинарлар, оқыту тренингтері, қазақстандық және шетелдік мамандарды тарту арқылы оқыту коучингі, кітап көрмелері және т.б.).

Психологиялық кеңес беру — өтініш білдірген ересектер мен балаларға әртүрлі психологиялық проблемалардың себептерін ұғынуда, оларды талдау мен шешуде, жаңа ұстанымдарды қалыптастыруда және өз шешімдерін қабылдауда нақты көмек көрсету. Жеке және топтық консультациялар, психологиялық-педагогикалық консилиумдар түрінде жүзеге асырылады.

Психологиялық түзету — психологтың, "тәуекел" тобының санатына жатқызылған балалармен және жасөспірімдермен қандай да бір негіздер бойынша және мінез-құлықтың бұзылуы мен қиындықтарын жеңуге және дамытуға бағытталған жүйелі мақсатты жұмыс.

Психологиялық оңалту және әлеуметтік-психологиялық бейімдеу — оқушыларды, олардың отбасы мүшелерін олармен кеңес беру және психокоррекциялық жұмыс процесінде психологиялық сүйемелдеу; проблемалы балалар мен олардың отбасыларының қоғам мен мәдениетке барынша толық әлеуметтенуін және кірігуін қамтамасыз ететін мінез-құлықтың және әлеуметтік өзара әрекеттің бейімделген үлгілерін құрастыру.  

Сенім телефоны — психологиялық мәселелер бойынша практикалық кеңестер, ұсынымдар, кеңестер алуға болатын тәулік бойы жұмыс жасайтын желі.

МӘТ (мобильді әрекет ету тобы) — өзіне-өзі қол жұмсауға әрекет жасаған жағдайда мамандандырылған көмек көрсететін мамандар.

Орталық қызметінің мазмұны

Орталық мамандары психологиялық, әдістемелік кеңестер, семинарлар (қазақстандық және шетелдік мамандарды тарта отырып, жергілікті жерде және көшпелі,), тренингтер, коучингтер өткізеді, төмендегі бойынша үздік тәжірибені анықтайды, қорытады және таратады:

- ата-ана мен бала қарым-қатынасының мәселелерін шешу;

- балаларға зорлық-зомбылықтың және қатыгез қараудың алдын алу;

- суицидтің алдын алу;

- дағдарыс жағдайларымен және олардың салдарларымен жұмыс істеу;

- экстремалды немесе төтенше оқиғадан кейінгі психологиялық көмек;

- балалардың дарындылығын психологиялық диагностика арқылы жүзеге асыру;

- педагогикалық қызметкерлердің кәсіби қажып кетуінің алдын алу;

- білім беру процесінің субъектілері үшін семинарлар, тренингтер, коучингтер, үйірмелер, облыстық іс-шаралар ұйымдастыру және өткізу.